Friday, March 29, 2024
BallinaKalendari EnciklopedikIntervista me krijuesSi presidentin Rugova, nuk kishim politikan as në veri të Europës

Si presidentin Rugova, nuk kishim politikan as në veri të Europës

Zoti Henze, ju jeni një nga ekspertët e paktë të specializuar për Evropën Lindore dhe Ballkanin Perëndimor, le të flasim për Ballkanin dhe Kosovën. 15 qershori është një ditë e veçantë në Kosovë. Si ishin zhvillimet?

Situata në vitet e 90 ishte e karakterizuar nga fushata masive e destabilizimit të Serbise. Serbët akuzuan këdo që nuk donte të përkulej para ideve serbet e një shteti të përbashkët jugosllav për “prirje secesioniste”. Ideologjia komuniste e “vëllazërisë dhe bashkimit” u zëvendësua nga nacionalizmi i rizgjuar i popujve jugosllavë. Më kujtohet ende shprehja: “Të gjithë serbët në një shtet”. Do të thotë: nëse Jugosllavia shpërbëhet, Beogradi do t’i aneksonte Serbisë të gjitha territoret ku jetonin serbët. Kjo më vonë u quajt ideologjia “serbe e madhe”.

Dhe 1999?

Unë vetë kam qenë në Kosovë për një kohë të shkurtër në atë kohë. 15 qershori ishte një ditë e nxehtë, rreth 35 gradë, të shtunën gjermanët hynë në Kosovë permes Shqipërisë. Filloi operacioni “Joint Guardian”. Ishte operacioni më i madh tokësor në historinë e NATO-s dhe shumë i suksesshëm. Kushdo që e dinte situatën në Kosovë nga përvoja e tij, duhej ta miratonte luftën, dhe kështu më ndodhi tani në Ukrainë. Një situatë e tillë duhet te shihet drejtpërdrejt, përndryshe nuk do ta kuptoni këtë situate komplekse. Nën Millosheviçin, lindi një system aparteidi – në mes të Evropës.

Thjesht një sistem aparteidi, po ndodhte më shumë, apo jo?

Sigurisht, konflikti u intensifikua në vitin 1989 kur presidenti jugosllav Millosheviç anuloi të gjitha të drejtat e autonomies të fituara që nga viti 1963 dhe e ktheu Kosovën në një “rajon autonom”. Si rezultat, të gjitha institucionet politike të Kosovës u shpërbënë dhe subvencionet federale u ndërprenë. Mësimi dhe kurset në gjuhën shqipe janë ndaluar në shkolla dhe universitete. Në vitet 1990, shqiptarët e Kosovës humbën punën e tyre në administratë dhe kompani publike dhe u përjashtuan nga jeta politike, sociale, ekonomike dhe kulturore.

Në sfondin e krizës ekonomike, e cila që nga vitet 1980 e kishte goditur veçanërisht Kosovën si rajoni ekonomikisht më i prapambetur në Jugosllavi, mosmarrëveshjet arritën kulmet e tyre. Gjatë luftës, popullata civile kosovare dhe mbi të gjitha ajo kosovaro-shqiptare ra viktimë e bastisjeve sistematike, dëbimeve dhe vrasjeve masive.

Gjuha shqipe u ndalua në jetën publike, duke përfshirë edhe Kosovën, dhe rreth 130,000 shqiptarë u detyruan të largoheshin nga shkollat, kompanitë shtetërore dhe administrata, kështu që në fillim të viteve 1990 400,000 të rinj shqiptarë u detyruan të emigrojnë. Shumë u vendosën në Gjermani dhe Zvicër. Si rezultat, për here të pare që nga viti 1933-1945, ne kemi qenë dëshmitarë të shfaqjes së një sistemi aparteidi në Evropë. Kur shqiptarët zhvilluan një rezistencë paqësore, pacifistesi kundërpërgjigje ndaj paligjshmërisë dhe shtypjes, vetëm disa shtete u solidarizuan në fillim të viteve ’90, SHBA dhe veçanërisht kombi gjerman ndjeu një simpati midis kombit shqiptar dhe atij gjerman për shkak të përvojave historike dhe miqësia e gjatë e detyruar të ndihmojë.

Pacifizmi shqiptar, nga ana tjetër, në Serbi u interpretua si dobësi e shqiptarëve. Dhe jo vetëm atje: në negociatat e paqes në Dejton, që i dhanë fund luftës së Bosnjës në 1995, shqiptarët nuk u përfshinë në bisedime.

Ky ishte një gabim thelbësor i SHBA-së dhe Evropës. Ajo çoi në një luftë agresioni nga serbët, duke supozuar se Perëndimi nuk do të ndërhynte. NATO dhe komuniteti botëror kanë mësuar nga kjo sjellje e keqe, reagimi ndaj Putinit në shkurt 2022 ishte i qartë dhe thelbesor.

Asgjë nuk mund të arrihet vetëm me mjete paqësore, ishte mësimi që nxorrën shqiptarët nga kjo. Prandaj ata sulmuan, plotësisht të justifikuar, siç bënë izraelitët në vitet 1960 dhe u mbrojtën. Kështu duhet kuptuar ngritja e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, UÇK-së. Shqiptarët kishin legjitimitet sipas ligjit ndërkombëtar për t’u mbrojtur, siç bëjnë tani ukrainasit, dhe shtetet e tjera kanë legjitimitet sipas ligjit ndërkombëtar për të ndihmuar njerëzit dhe kombet kur janë të ekspozuar ndaj një lufte agresioni.

Veprimet e serbëve në vitet 1990 kanë gjithashtu paralele shumë irrituese me luftën e agresionit të Putinit në Ukrainë, dhe atëherë kishte një histori më të gjatë në Ballkan, ashtu siç është tani në Ukrainë.

Siç tha dikur Helmut Kohl, nëse nuk e njeh historinë, nuk mund të kuptosh të tashmen dhe nuk mund të formësosh të ardhmen.

Kam përshtypjen se kosovarët dhe në veçanti qeveria e Kosovës nën Kurtin e kanë përvetësuar shumë mire historinë e kombit shqiptar në Kosovë. Jo pa arsye Kurti fokusohet me të drejtë në anëtarësimin në BE dhe nuk përfshihet në projektin alternative ruso-serb Open Balkan. Kështu do të kishte vepruar edhe Rugova. Ne vlerësojmë veprimet e Kurtit në politikën e jashtme. Në vitin 2022 ka ardhur koha për të vendosur.

Prej shumë kohësh ne, BE dhe SHBA, i kemi lejuar qeveritë në Ballkanin Perëndimor dhe shoh Shqipërinë nën qeverinë Rama dhe Serbinë në veçanti, të kenë devijuar shumë nga normat dhe vlerat e deklaruara. Dhe nuk ka pasur pasoja. Shembulli më i mire është Serbia, e cila ende po trajtohet si një candidate premtuese për anëtarësim nga përfaqësues të caktuar në Bruksel, Paris dhe Berlin. Freedom House e vlerëson vetëm pjesërisht vendin si “të lirë”. Në Shqipëri, korrupsioni është rritur masivisht nën qeverisjen Rama dhe liria e shtypit është ulur ndjeshëm.

Serbia ka lidhje të ngushta me Pekinin dhe Moskën dhe, ashtu si Shqipëria, ka refuzuar të vendosë sanksione ndaj Rusisë që nga fillimi i luftës në Ukrainë. Dhe ju kujtoj marrëveshjen e GAS-it të Vutiçit me Putinin, paralelisht me masakrat ndaj fëmijëve dhe grave që Putini po kryen në Ukrainë. Për një kohë të gjatë, Perëndimi pranoi manovrat e Vuçiqit. Por kjo duhet të marrë fund tani, kjo vlen edhe për goditjen e Ramës në Shqipëri.

“Lidhjet e ngushta me regjimin e Putinit nuk janë më në përputhje me ndërtimin e një regjimi të përbashkët me BE-në”, tha së fundmi shefi i politikës së jashtme të BE-së, Joseph Borrell. Ministrja jonë e Jashtme gjermane, Anna lena Baerbock, tha gjithashtu: “Aderimi përfshin gatishmërinë për të mbështetur politikën e jashtme të përbashkët të BE-së”.

Ajo që duhet tani nuk janë vetëm fjalë të qarta nga perëndimi, por edhe veprime shumë të qarta. Kancelari gjerman Scholz e ka thënë tani me pak fjalë: “Asnjë vend në procesin e anëtarësimit në BE nuk duhet të ketë iluzionin se rregulloret evropiane nuk zbatohen. Beogradi tani duhet të vendosë se ku qëndron. Nëse nuk ka përgjigje të qartë, atëherë Serbia duhet të futet në listën e sanksioneve ndërkombëtare.Kjo prek politikanët individualë në Beograd dhe Bosnje. Sjellja e Milorad Dodik është e papranueshme, ashtu si dhe veprimi i kryeministrit shqiptar Rama.

Çfarë kuptoni me historinë e shqiptarëve në Kosovë?

Epo, tashmë në fillim të shekullit të 20-të në Serbi u bënë përpjekje për dëbimin e populates shqiptare nga Kosova. Memorandumi i Vasa Çubrilloviqit, i cili kishte bërë thirrje për një qasje më sistematike të autoriteteve në Kosovë për të dëbuar shqiptarët, në fakt mbizotëroi deri në vitin 1939. Dhjetëra mijëra shqiptarë myslimanë u deportuan në Turqi dhe Shqipëri, sipas planit serb, duhej të ishin qindra mijëra. Serbët kanë një kuptim të ngjashëm bazë se si të merren me pakicat si Hitleri apo Stalini.

Në vitet 1950, Çubrilloviç ishte këshilltar i ministrit famëkeq të Brendshëm jugosllav Aleksandër Rankoviç. Dhe përsëri dhjetëra mijëra shqiptarë u dëbuan nga Kosova për të ndryshuar përbërjen etnike të Kosovës në favor të serbëve.

Më pas, në vitin 1998, ushtria serbe sistematikisht ndërtoi pozicionet e saj në atë mënyrë që të arrinte me artilerinë e saj në të gjithë territorin. Dhe kështu u hodhën themelet ushtarake për të përmbushur këtë ëndërr dhe për të kryer dëbimin sistematik të shqiptarëve. Pra, ekziston një zinxhir historik shkakësor që çon në krimet e luftës të Millosovicit dhe që gjithashtu mund të çojë në veprime të mëtejshme nga Vuçiq në vitin 2022.

Dhe si reagoi Perëndimi në vitin 1998?

Ishte në interes të Evropës, Gjermanisë dhe SHBA-së që t’i jepej fund asaj që po bënin serbët në Kosovë, d.m.th., të bënin gjenocid kundër kombit shqiptar. Mbetet për t’u parë nëse fokusi kryesor i politikanëve të përfshirë ishte lufta kundër shkeljeve të të drejtave të njeriut apo frika nga rrjedhat e reja të refugjatëve.

Në verën e vitit 1998, NATO filloi ndërtimin e strukturave ushtarake që do të mundësonin ndërhyrjen dhe luftën kundër Serbisë. Sepse duhet të paktën një gjysmë viti për të krijuar infrastrukturën e nevojshme. Kështu u krijua një skenar kërcënimi për t’i dhënë peshë ushtarake kërkesave për një zgjidhje politike në negociatat që do të zhvilloheshin në Rambuje afër Parisit. Në atë kohë, Millosheviç nuk u pajtua me traktatin dhe lufta e agresionit serb filloi nën udhëheqjen e kryeministrit Millosovic dhe ministrit të tij të brendshëm Vuçiq, i cili në atë kohë ishte gjithashtu përgjegjës për policinë speciale dhe shërbimet e sigurisë.

Në atë kohë, ne gjermanët mbyllëm të gjithë mbrojtjen ajrore të Jugosllavisë, kështu që lufta mund të përfundonte relativisht shpejt.

Dhe si duhet të vazhdojë tani?

Ka gjashtë përgjigje kryesore:

Negociatat për anëtarësim në BE tani duhet të fillojnë me Ukrainën, Moldavinë dhe shtetet e Ballkanit Perëndimor, për këtë duhet një vendim qendror nga Këshilli i BE-së. Shumica e këtyre vendeve, veçanërisht Shqipëria, nuk i kanë plotësuar kriteret, për arsye që ndryshojnë nga vendi në vend. Megjithatë, BE-ja ishte konceptualisht shumë lineare në negociata. Procesi i anëtarësimit është një proces i ndërlikuar kulturor, ekonomikisht dhe gjeopolitikisht. Përveç kësaj, tani ka një luftë katastrofike agresioni nga Putin kundër Ukrainës. Tani nuk ka nevojë për një procedurë për anëtarësim në disa hapa përsëritës, që zgjat shumë dhe nuk i përgjigjet qëllimit të përbashkët të Evropës dhe komunitetit botëror, por më tepër çon në rezultate shkatërruese. Aspektet individuale duhet të përpunohen dhe të sqarohen paralelisht, gjë që vlen edhe për kriteret që ende nuk janë plotësuar.

Serbia duhet të vendosë në vitin 2022, ose ne BE ose ne Bashkimi Ekonomik Euroaziatik ose projekti i Rrugës së Mëndafshit.

Liria evizave për Kosovën duhet të futet menjëherë, nuk ka më arsye që Evropa të refuzojë.
5 vendet e mbetura të BE-së, ku përfshihet edhe Franca, tani duhet ta njohin Kosovën sipas ligjit ndërkombëtar. Situata është shumë serioze, ka nevojë edhe për ripërshtatje, pra një pozicionim të qartë të politikës së jashtme franceze në raport me Ballkanin dhe Moldavinë.

Si pjesë e procesit të ardhshëm të anëtarësimit, vendet e Ballkanit do të bëhen gjithashtu pjesë e zonës Shengen. Kjo është një kornizë e mirë rregullatore në të cilën mund të zgjidhen edhe konfliktet kufitare ndërmjet Serbisë dhe shtetit të Kosovës. Sigurisht që duhet të sigurohet që pakicat në Kosovë të mbrohen njësoj si në Serbi. Për Kosovën dhe Serbinë rekomandoj une modelin gjermano-danez për zgjidhjen e problemit të pakicave.

Kosova, si vendet e tjera të Ballkanit, ka probleme të konsiderueshme ekonomike dhe rrjedhimisht sociale. Kjo nuk ka të bëjë fare me korrupsionin, ka korrupsion në të gjithë botën, përfshirë Gjermaninë dhe SHBA-në. Problemi kryesor është se Ballkani nuk u e kam marre vete kurrë nga lufta civile dhe humbja e personaliteteve. Korrupsioni dhe krimi janë pasojë e këtij destabilizimi.

Në vitin 2022, 25.80% e kosovarëve ishin të papunë, madje 48.60% e moshave 15 deri në 24 vjeç për shkak se sistemi i trajnimit nuk i plotëson kërkesat e tregut të punës, shkalla e punësimit është 29.30 qe përkeqësojnë situatën tashmë të vështirë ekonomike. Produkti i brendshëm bruto u tkurr me 5.34% në 2020, u rrit përsëri në 9.1% në 2021 dhe sigurisht do të bjerë përsëri në 2022 për shkak të luftës në Ukrainë dhe rritjeve të konsiderueshme të çmimeve në mbarë botën. Situata e vështirë politike dhe ekonomike ka çuar që prej dekadash në një nivel të lartë shkalla e emigrimit dhe rrjedhimisht në destabilizimin shtesë. Diçka të tillë e dimë edhe nga Shqipëria.

Për Ballkanin, ne kemi nevojë për një fond zhvillimi që bashkërendohet mes SHBA-së dhe BE-së, të gjitha programet ekzistuese duhet të jenë të përqendruara dhe të ndërlidhura, vëllimi i investimeve duhet të dyfishohet, krahasimisht me programin në Ukrainë. Në platformën qendrore të koordinimit duhet të përfshihen edhe OJQ-të aktive.Pas vitit 1945 kemi pasur përvoja shumë të mira me Fondin Marshal.

Çfarë thoni për nismën e Ballkanit të Hapur?

Është një projekt ruso-serb që synon të rivendosë dominimin e Beogradit në Ballkan dhe të integrojë Ballkanin në Bashkimin Ekonomik Euroaziatik të Putinit. Meqë ra fjala, Serbia tashmë është anëtare e Bashkimit Ekonomik Euroaziatik dhe ka nënshkruar edhe marrëveshje të rëndësishme ushtarake me Rusinë.

Cilit politikan ju ka lënë më shumë përshtypje në Kosovë?

Oh, ka disa gra dhe burra. Por nëse më pyet mua, Ibrahim Rugova. E kam takuar në verën e vitit 2002 në Kosovë, ai ishte presidenti i parë i provincës serbe të Kosovës nën administrimin e OKB-së. Edhe pasi u diagnostikua me kancer në shtator të vitit 2005, ai nuk hoqi dorë nga pozita e tij për të vazhduar punën për të ardhmen e Kosovës. Ai më kishte bërë shumë përshtypje në atë kohë, një politikan si ai vështirë se kishim gjetur në Evropën Veriore.

Për dhjetë vjet, Rugova bëri rezistencë të vazhdueshme, por jo të dhunshme ndaj centralizimit brutal nga presidenti i atëhershëm jugosllav dhe krimineli i luftës Slobodan Millosheviç dhe ministri i Brendshëm Vuçiq. Babai i martuar i tre fëmijëve kështu formoi kundër peshën politike të luftëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Menjëherë pas fillimit të luftës në Beograd me Millosheviqin, ai u fotografua duke shtrënguar duart. Një sukses propagandistik i serbëve. Çdo politikan gabon, edhe Rugova nuk ishte i pagabueshëm. Ai ishte një avokat i qetësimit te situatave, një gabim historik. Por është e falshme, kryeministri britanik Neville Chamberlain duhej ta mësonte këtë në 1938, dhe meqërafjala, edhe ne evropianët tani me Putinin. Sipas mendimit tim, megjithatë, Rugova e kuptoi shpejt se një politikë qetësimi nuk është e mundur me kriminelët e luftës.

Edhe sot e kësaj dite, në mes të konfliktit në Ballkan, ai më dukej i qetë, gati i turpshëm, gjatë negociatave në Paris. Kjo më ka frymëzuar edhe sot e kësaj dite. Ndërsa kolegët e tij i bërtisnin njëri-tjetrit, ai dukej pak i një bote tjetër, i zhytur në mendime, me shallin e tij që mbante gjithmonë. Ai kishte arritur në përfundimin se Kosova duhet të bëhet shtet i pavarur dhe ta gjejë të ardhmen e saj në BE dhe NATO.

Zoti Henze, faleminderit shumë për intervistën. – standard.al, qershor 2022

Artikulli paraprak
Artikulli i ardhshëm
TË NGJASHME

Komento

Shkruani komentin
Shkruani emrin

TË FUNDIT