Shkruan profesor Zymer Mehani
Studim tematik, figurativ dhe stilistik mbi poezinë e Emine Konushevci-Durmishit
Hyrje
Letërsia është shpesh pasqyrë e shpirtit dhe e kohës, një mënyrë për të ruajtur të kaluarën, për të përballuar të tashmen dhe për të artikuluar dhimbje që përndryshe do të mbeteshin të pazëshme. Poezia e Emine Konushevci-Durmishit, në vëllimin e saj poetik të ndërtuar mbi bazën e kujtimit dhe mungesës, është mishërimi i kësaj përvoje. Këto poezi nuk janë vetëm vargje për të lexuar, por copëza jete për të përjetuar. Titulli “Në hije kujtimesh” nuk është vetëm një emërtim poetik, por një metaforë qendrore që e përshkon gjithë vëllimin: hija si simbol i asaj që ka qenë, kujtimi si prani e padukshme, por thellësisht e ndjeshme.
Pra, “Në hije kujtimesh” – si titull dhe përmbajtje – vë në qendër përjetimin e mungesës, kujtimin dhe dashurinë që mbetet gjallë përmes poezisë. Ky vëllim poetik i Emine Konushevci-Durmishit përbën një cikël elegjik që zë fill në përvojat personale të humbjes, të dhimbjes, të dashurisë prindërore dhe të motrës, por edhe të gruas shqiptare si bartëse e sakrificës, e heshtjes dhe e dinjitetit në përballje me jetën dhe historinë.
1. Temat dhe motivet: poezia si arkiv shpirtëror
Temat kryesore që përshkojnë poezitë janë: dhimbja për të afërmit e ndjerë, mungesa e prindërve, dashuria për motrën, për bijën, për mbesën, vetmia, malli, kujtesa kolektive, jeta e gruas shqiptare, si dhe simbolika e natyrës në përjetimin e kohës.
Pra, këto janë temat qendrore në poezinë e Konushevci-Durmishit, që janë të ndërthurura ngushtë me jetën personale dhe kolektive të gruas shqiptare.
Poezitë si “DJEPI BOSH”, “MALLI PËR MOTRËN”, “NË DITËN E TETËMBËDHJETË”, “LULJA E NËNËS”, “KUJTOJ NËNËN” e ndërtojnë tematikën mbi mungesën fizike dhe shpirtërore të personit të dashur, por përmes një zëri poetik që nuk pushon së thëni e së kujtuari.
Motivet më të përdorura janë: nëna, vjeshta, hija, lulja, syri, dora, gjethet, pasqyra, ninullat – të gjitha këto si shenja që mbajnë kujtesën të gjallë dhe mishërojnë dashurinë.
Në fokusin emocional qëndron malli për të ikurit – një motiv i fuqishëm që shfaqet në vargjet kushtuar motrës së ndjerë, prindërve të humbur, si dhe dashurive të hershme. Në poezinë “Në ditën e tetëmbëdhjetë”, mungesa e nënës që e ndjek babanë në përjetësi krijon një dramë të heshtur që nuk ka nevojë për koment – dhimbja është vetë fjala.
Një tjetër motiv qendror është figura e nënës dhe e gruas në të gjitha dimensionet e saj: gruaja që sakrifikon, që pranon dhimbjen në heshtje, por edhe gruaja që nuk e përjeton dot mëmësinë. Poezia “Djepi Bosh” është një ndër dëshmitë më të fuqishme për gratë që kanë jetuar me boshësinë e fëmijës së munguar – një dëshmi e rrallë poetike që prek në thellësi.
Poezitë si “Flokëgjata e kohës” dhe “A thua pse?” e trajtojnë temën e ndryshimit të kohës dhe vlerave. Përmes kujtesës, poetja kritikon degradimin e lidhjeve familjare dhe ndërlidhjet shoqërore që në të kaluarën kishin një dimension të ngrohtë, të njerëzishëm, dhe që sot janë zbehur nga individualizmi dhe largësia shpirtërore.
2. Figuracioni poetik: thjeshtësi me thellësi
Poetja përdor një figuracion të thjeshtë, por shumë të ndjerë, duke krijuar vargje që godasin emocionalisht, jo përmes ndërlikimit stilistik, por përmes përjetimit të sinqertë.
Metafora të fuqishme:
“Dje i mbeti djepi bosh” – metaforë e mungesës më të thellë femërore.
“Hija e zërit” – dhunë që vret në heshtje.
“Tri gjethe vjeshte… si një yll” – lidhje midis stinës, kujtimit dhe shpresës.
“Në çdo thinjë floku – një rrugë shumëvjeçare”
janë thjeshtësisht të fuqishme në mënyrën si krijojnë lidhje të ndjeshme mes përvojës personale dhe kuptimit të jetës.
Pra, një nga pikat më të forta të poezisë së Konushevci-Durmishit është përdorimi i figuracionit të thjeshtë, por emocionalisht të ngarkuar. Ajo nuk kërkon të imponojë me metafora të ndërlikuara, por arrin të prekë zemrën përmes pamjeve të fuqishme dhe autentike.
Metaforat si “hija e zërit”, “djepi bosh”, “luledielli uli kokën nga rreketë e shiut” apo “tri gjethe vjeshte si një yll” nuk janë thjesht figura stilistike, por bartëse kuptimore të një realiteti të përjetuar dhe të ndjerë. Këto vargje i japin lexuesit ndjesinë e një poezie që vjen nga jeta e vërtetë, e jo nga salla e ndonjë akademie.
Simbolikë:
Lulja – shpesh simbolizon dashurinë, kujtimin, jetën që është shuar.
Hëna – prani mbikëqyrëse, e përjetshme, dëshmitare e brengës.
Pasqyra – vetëreflektim, ballafaqim me kohën dhe veten.
Përdorimi i simbolikës natyrore – vjeshta, bora, lulet, hëna, shiu – është i qëlluar dhe i përsëritur. Stinët nuk janë vetëm ndërrim kohe, por gjendje shpirtërore. Vjeshta, për shembull, lidhet me mungesën, zbrazëtinë, kujtimet e errëta, ndërsa bora me shuarjen e jetës, me heshtjen e përjetshme.
Alegori të lehta:
Në shumë poezi, personifikimi i natyrës përçon ndjenjat e personazheve (“Luledielli uli kokën nga rrëketë e shiut”).
Pra, në shumë poezi përdoret personifikimi – si te “vjeshta që sjell kujtime” apo “shiu që qan” – për të gjallëruar natyrën si dëshmitare e ndjenjës njerëzore.
Metri dhe ritmi
Poezitë e vëllimit “Në hije kujtimesh” të poetes Emine Konushevci-Duemishi nuk ndjekin një metrikë klasike të rreptë, por janë ndërtuar në varg të lirë, shpesh me katrena, me një ritëm natyral të ndjenjës, që e bën leximin emocionalisht të rrjedhshëm. Struktura e lirë lejon që emocioni të mos frenojë në rregulla formale. Pra, metri nuk është fiks – Nuk përdoret një skemë tradicionale vargore.
Poezitë janë me metër të lirë, por me një ritëm emocional të ndërtuar përmes:
Rishfaqjes së motiveve,
Shpesh përdoret një anaforë e lehtë (përsëritje në fillim vargjesh), si në poezinë “Hija e zërit”:
Sa shumë zëra jehonin, por nuk dëgjoheshin,
sa shumë thirrje – por veç si fjalë gjykoheshin!
Sa shumë ëndrra syhapur, por pa shpresë…
Kjo shërben për të ndërtuar një rezonancë emocionale me lexuesin.
Paralelizmit sintaksor,
Përdorimit të vargjeve të shkurtra pas vargjeve të gjatë (për të ritmuar kulmin emocional).
3. Stili dhe gjuha poetike: ndjeshmëri dhe natyrshmëri
Stili i Emine Konushevci-Durmishit është liriko-narrativ: në shumë poezi gjejmë elemente tregimtare që përshkruajnë një moment, një përvojë, një kujtim – por gjithnjë me një ngarkesë të thellë emocionale. Kjo i jep poezive një ritëm të veçantë, jo të qëndrueshëm në metër klasik, por me metër të lirë emocional, që përshkon në mënyrë natyrale ndjenjat e vargut.
Gjuha është kryesisht standarde, por e ndërthurur herë pas here me forma dialektore ose të shqipes së përditshme, që i japin vargut autenticitet dhe ngrohtësi. Termat si “oj”, “m’kishe mall”, “n’preher”, “ah moj nënë” e bëjnë poezinë më të afërt me lexuesin shqiptar të çdo brezi, pa e humbur dinjitetin poetik.
Poezia e Emine Konushevci-Durmishit është një akt kujtese dhe nderimi, jo vetëm për njerëzit e dashur të shkuar, por edhe për vetë figurën e gruas shqiptare që ka mbijetuar kohë, sakrifica, përçmim dhe dhimbje. Ajo është një zë që vjen nga thellësitë e shpirtit, që nuk bërtet, por përshkon zemrën në heshtje.
Emine Konushevci, me ndjeshmëri poetike, u jep jetë fjalëve të shenjta, duke i kthyer ato në vargje që janë si një pasqyrë e shpirtit të popullit të saj. Çdo fjalë e saj është një dritë që shndrit në errësirën e kohëve të vështira, një kujtim i pavdekshëm për ata që luftuan dhe ranë, por që e lanë pas një trashëgimi të paharrueshme. Nëpërmjet poezisë, ajo fton lexuesin të bëhet pjesë e historisë, për të ndjerë, për të kujtuar dhe për të nderuar heronjtë e këtij vendi, që ngjallin shpresë e frymëzim për brezat që vijnë, siç janë bacë Ademi, Ylfete dhe Mentor Humolli, Zahir Pajaziti, Ilir Konushevci, Ilir Durmishi, Antigona Fazliu e tjerë.
Vëllimi poetik “Në hije kujtimesh” është më shumë se një libër poezish. Është një testament emocional, një lutje nënëruar, një kujtim që nuk zbehet dhe një zë që mbetet gjallë në çdo stinë të jetës. Kjo poezi është pasuri kulturore dhe shpirtërore – një dhuratë që meriton të lexohet me zemër të hapur dhe sy të lagur.
Përmbyllje analitike
Ky vëllim është një kronikë e heshtur e dhimbjes së gruas shqiptare, që nga nëna, motra, gruaja e dhunuar, vajza e mërguar, e deri te vetë autorja – që në çdo varg jeton përmes kujtimit dhe mallin për të munguarin. Pra, është një vepër që flet me zë të ulët, por thellësisht. Ajo nuk bërtet për të marrë vëmendje, por fton në heshtje dhe përqafim kujtese. Është një vepër për dashurinë që nuk vdes me trupin, për kujtimet që nuk fshihen me kohën, dhe për dhimbjen që shndërrohet në poezi. Në këtë mënyrë, vepra e Emine Konushevci-Durmishit nuk është vetëm poetike – por edhe dokument shpirtëror i një përvoje të përbashkët njerëzore.
Poezitë e Emine Konushevci-Durmishit nuk lexohen, por përjetohen. Ato janë si këngët e nënës, që edhe kur nuk i dëgjon më, i ndien në gjak.
Zymer Mehani
Redaktor i përmbledhjes
“Në hije kujtimesh”
Besianë, Korrik 2025
