Qasje studimore për vëllimin poetik “Antigona-lulja e lirisë”, SHB ”Dardania”, Podujevë, 2025
Ky vëllim poetik paraqet një korpus tekstesh që ndërthurin poezinë përkujtimore me diskursin e kujtesës kolektive, duke e vendosur figurën e Antigona Fazliut brenda një horizonti më të gjerë letrar, historik dhe kulturor. Në këtë mënyrë, libri nuk funksionon vetëm si një përmbledhje poetike, por si një tekst polisemik, i cili synon të kontribuojë në studimet mbi letërsinë e rezistencës dhe të martirologjisë shqiptare.
Konteksti historik dhe poetika e flijimit
Krijimet e përfshira këtu lindin nga një moment i rëndësishëm i historisë shqiptare – lufta çlirimtare e fundit në Kosovë (1998–1999) – një periudhë që prodhoi një ndërthurje të pazakontë midis dhimbjes dhe sublimimit poetik. Poezia e këtij vëllimi ndërmerr pikërisht këtë transformim: e kthen përjetimin traumatik në diskurs estetik, ku flijimi personal merr përmasë kolektive.
Figura e Antigona Fazliut – vajzë 18-vjeçare dhe njëkohësisht pjesëtare e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës – trajtohet në këtë tekst si një figurë emblemë, në traditën e heroinave shqiptare që nga eposi i lashtë deri te veprat e modernitetit letrar shqiptar. Ajo përfaqëson atë që në teorinë e letërsisë së martirologjisë njihet si arhetipi i vajzës-flijim, një figurë që bashkon idealin e pastërtisë, integritetit moral dhe gatishmërisë për t’u sakrifikuar në emër të një kauze të lartë.
Vargu si medium i kujtesës
Poezitë e këtij vëllimi mund të lexohen si një formë e kujtesës poetike – një koncept që studimet bashkëkohore e vendosin ndërmjet historisë, antropologjisë kulturore dhe estetikës së tekstit. Këtu poezia nuk kufizohet në rishkrimin emocional të ngjarjeve, por përpiqet të krijojë një arkitekturë të qëndrueshme të kujtesës, duke sublimuar elementet e dhimbjes, humbjes dhe krenarisë.
Ky vëllim e trajton kujtesën jo vetëm në aspektin përkujtimor, por edhe në atë interpretativ. Vargjet risjellin momente, figura dhe simbole të jetës dhe të rënies së Antigonës, duke i filtruar ato përmes një vokacioni poetik që synon të krijojë një urë komunikimi midis brezave. Në këtë mënyrë, libri e vendos figurën e saj brenda diskursit të identitetit kombëtar, duke e bërë pjesë të pandashme të memorialitetit shqiptar.
Narrativa poetike dhe struktura simbolike
Poezia në këtë vëllim mbështetet në një sistem të shumëfishtë simbolesh – dritë, gjak, tokë, nënë, liri, vajzëri – të cilat krijojnë një kod estetik ku lexuesi orientohet drejt kuptimit të thellë të flijimit. Antigona, si simbol poetik, shfaqet jo vetëm si personazh historik por si metaforë e vajzërisë së therur, e shpresës së papërmbushur dhe e idealit të përjetshëm të lirisë.
Në këtë optikë, poezia ngrihet mbi dy shtylla:
• atë të realitetit biografik, ku mbështetet në jetëshkrimin e Antigonës;
• dhe atë të sublimimit estetik, ku figura e saj kthehet në paradigmë të rezistencës.
Ky dyzim e bën poezinë një akt të dyfishtë: njëkohësisht dokumentar dhe estetik, realist dhe metaforik, historik dhe trans-historial.
Roli i autores dhe pozicionimi poetik
Pozita e autores Matilda (Babo) Pali në këtë vëllim është një pozitë e refleksionit dhe njëkohësisht e interpretimit. Ajo nuk qëndron thjesht si rrëfyese e një historie të dhimbshme, por si ndërmjetëse midis faktit historik dhe ligjërimit poetik. Përmes kësaj ndërmjetësie, ajo arrin të krijojë një vokacion personal që i afrohet studimeve bashkëkohore mbi narrativën e kujtesës dhe letërsinë dokumentare.
Përqasja poetike nuk synon të idealizojë në mënyrë të thjeshtë figurën e Antigonës; përkundrazi, ajo synon ta vendosë atë në një kornizë studimore, duke e parë flijimin jo si akt të izoluar, por si pjesë të një procesi historik dhe kulturor që ka përkufizuar identitetin shqiptar në fund të shekullit XX.
Funksioni i librit në diskursin kulturor bashkëkohor
Vëllimi “Antigona, nusja duvakpërgjakur e kombit” kontribuon në disa rrafshe:
• Në rrafshin letrar, si një ndërhyrje poetike në traditën e letërsisë së flijimit dhe të rezistencës.
• Në rrafshin kulturor, si një akt memorial që synon të ruajë dhe transmetojë kujtesën e një figure të rëndësishme të luftës.
• Në rrafshin akademik, si një tekst që mund të shërbejë për studime mbi poezinë dokumentare, letërsinë e traumës, poetikën e flijimit dhe narrativën e kujtesës kombëtare.
Rëndësia themelore e vëllimit
Ky libër është i rëndësishëm, sepse synon të afirmojë një të vërtetë të rëndësishme kulturore: se historia e një kombi nuk është e plotë pa historinë e individëve që u flijuan për të. Antigona Fazliu nuk trajtohet këtu thjesht si një figurë e së kaluarës, por si një prani e gjallë në kujtesën kolektive, një figurë që vazhdon të artikulojë me heshtjen e saj pyetje thelbësore mbi lirinë, sakrificën dhe dinjitetin njerëzor.
