Nazmi Rrahmani temat i merr nga ambienti e mentaliteti i fshatit dhe fshataret. Llapjan.
” Mbas vdekjes ” do ti kushtohet trajtimit te fatit te individit te dale nga keto rrethana shoqerore.
Romani ” Mbas. Vdekjes” trajton nje teme interesante e mjaft intriguese dhe ka ne qender te vemendjes nje personazh te “vene” ne ne nje situate jo te zakonshme.
Ky njeri perjeton nje drame intime me nuanca tragjike. Pas disa vjet lufte diku larg , i permalluar , per gjithecka, kthehet ne vendlindje.
Mirpo ,diten, qe kthehet,ai mesone, qe kthimi i tij eshte i pamundur dhe i panevojshem.
Ka ndodhur dicka e rende dhe e pandreqshme. Per shkak te shpifjeve te nji bashke fshatari te tij Zekes.
–Heroi i romanit. Haziri –eshte shpallur i vdekur,eshte shpallur i vdekur, eshte qare ,per se gjalli, kurse gruaja e te ” vdekurit ” sipas zakonit patriarkal te familjes shqiptare.
Eshte kthyer per te vllain e tij , Halimin. Eshte martuar me te.
Ketu edhe ze fill ” trilli ” i romanit ne nje ane dhe “odisejada” e njeriut qe kthehet. ” Pas. Vdekjes. ” ne anen tjeter.
— Prej çastit kur e merr vesh kete ne takimin e rastit me nje kusheri te vetin Xhemen. Haziri merr nje vendim te prer,te ” ike ” nga katundi. Te arratiset sa ma larg tij.
Shoqerohet me ” dileme” te perhershme ” para ” ose ” mbrapa “: Kthim ose moskthim dhe zgjedhja e alternatives,asaje te dytes dhe te vetmes.
Haziri do te arratiset ne nje qytet te larget ( autori per vendndodhjen e tij, sjell fare pak informacion )
Ai jeton i vetmuar, i pikelluar , vetem me endrra e kujtime.
Derisa me pare ai kishte vuajtur fizikisht, kishte humbur njerin krah, edhe nje vesh ” diku larg ” ne nji lufte. Tash e mbas do te vuaj edhe ma shume shpirterisht dhe (vuajtjet e shpirtit jane ma te medha se ato fizike.)
I perfshire nga kjo (ngjarje ) e papritur ( mynxyre) .
Personaliteti i tij do te ndahet ne dysh do te perqohet ne qenjen e tij do te ” levrijne” dy. Hazira.
Ai i perparshmi qe kishte,shtepi,grua, dhe femije. Dhe ky i tashmi,qe nuk ka asgje. Dhembja per familjen e humbur,per femijet e mbetur dy here jetim..
Eshte ndjenja me e forte,te ky njeri,kjo ndjenje e pershkron fund e krye ate,dhe ne saje te tij,edhe vepren ne fjale.Duke mos gjetur rrugedalje tjeter. Haziri mbyllet ne vete.
Te vetmin ngushellim ai gjene ne shfrimin e ndjenjave” ne do fare fletoresh” te cilat me vone ” Pas. Vdekjes” se tij te vertete,do ti ” lene” si testament te çuditshem dhe interesant.
— Ky ìshte i romanit ” Mbas Vdekhes ” i shkruar kryesisht ne gjuhen e vepres.
— Cili eshte Haziri si personszh letrar,si figure artistike.
— Struktura e tekstit ,perbehet, prej dy linjave kryesore,qe gershetohen, pasohen dhe priten me njera tjetren.
—Linja e pare eshte monologu i kryepersonazhit i cili jeoet ne forme te “Ditarit”.
— Linja e dyte eshte reagimet e atyre qe e degjojne, gjegjesisht e atyre qe e ” lexojn” kete ditar.
— Linja e pare eshte kryesore dhe”zen “me shume vend.
— Linja e dyte vjen si permbajtje,si koment…te cilat lidhen natyrshem.
— Monologu i Hazirit realizohet ne veten e pare.
Ku protagonisti identifikohet me narratorin.
Ne veten e trete, nderhyrjet e pleqve.
Kurse ne rastin e dyte rolin e narratorit e luan autori .
—Ditari i Hazirit , shfleton boten e mbrendshe te individit.
— Kurse nderhyrjet e ” pleqve” u bejne ” jehone” ndodhive etike-sociale te Katundit.
— Nje personazh tjeter qe ze vend te konsiderushem ne strukturen narrative te romanit eshte Zeka. Ne saje te te cilit ngritet ” intriga ” dhe thuret konflikti.
Prania e tij ne veper eshte indirekte dhe jo direkte,sepse ai asnjehere nuk vepron ne skene te hapur.
— Ate e njofim permese monologjeve te Hazirit ( protagonistit).
Ai eshte edhe (antagonisti) i tij.Gjèsti qe ka bere ai,( shpifja,se gjoja me dore te vet,e ka vorrose Hazirin) Eshte fatale per kete te dytin…
Zeka si i till eshte shkaktari kryesor i fatkeqsise se Hazirit .
Ky ne vend se te vorrose ‘kufomen” e pa qene te
Hazirit.Ai varros jeten dhe lumturine e tij…
Çe shtyne Zeken ,te veproj keshtu?
Kjo eshte nje nga pyetjet qe me se shumti.Ai ia bene vetes. Kete pyetje e bene edhe lexuesi edhe shkrimetari.
—Ndonse vetem ne nje vend ” sinjalizohet ” arsyeja qe e shtyne Zeken te veproje keshtu.
—Ai eshte i lig dhe i paskrupullt…
Cendrimi i Hazirit ndaj Zekes, kjo eshte nje pyetje qe e preokupon lexuesin e kesaj vepre.
—Qe ne fillim vrehet se Zeka eshte shkaktari kryesor i fatkeqsis se Hazirit dhe familjes se tij..dhe si i till lypset ndeshkuar.
—Derisa Halimi vllau i Hazirit.Dhe tash burri i gruas se tij te dikurshme Fazes qe gjithashtu eshte ” viktime” e shpifjeve dhe kunderthebjeve te poshtra.
Ai merr hapa konkret ne pajtim me bindjet dhe Etiken e fshatit.
Haziri i cili ne fillim edhe ai mendon te hakmirret,shpejt heq dore nga ky mendim, I bindur se kjo nuk eshte rruga e vertete,dhe se keshtu nuk zgjidhen problemet, qe jane me te medha se zenkat dhe ambicjet e perditshme.
—Duke dShur te luftoje plagen e moqme shqiptare, vllavrasjen dhe hakmarrjen .
Ai nuk shfaqet “ithtar” i vrasjes me arme i qerimit te hesapeve , duke manifestuar keshtu nje vetedije te larte kombetare.
—Nga ana tjeter, ai del njeri me vetedije te avancuar Etike dhe njerezore e cila konfirmohet sidomos ne njeren prej ” epizodave ” me te sukseshme te romanit ,Takimi me Profesorin , ( mesuesin) e djalit te tij.Birit te tij Ademit.
“S’jne njerezit , te keqije me tha nje za ” por ” ka edhe te kqije ” me tha nje tjeter….
Ne kete monolog te Hazirit, ne kete ” pike” zeri i personazhit identifikohet me zerin e shkrimtarit.
Prej ku del ” porosia ” humane, dhe shoqerore perparimtare e vepres.Ndonse e ” pohon ” pranin e se keqes.Ne asnje moment nuk e mohon njeriun si qenje ne pergjithesi.
Fakti se ne qender te romanit eshte personazhi i vuajtur i pikelluar dhe deri diku tragjik e te tille jane efhe disa personszhe te tjera teRrahmanit.
Ku determinojne fjalet : Lotet, Lodhje,Dhembje,Pikellim , Merzi, Vaje, Malle, Deshprim etjera…
—Disponimi qe manifestohet te kryepersonazhi i vepres,i cili eshte edhe Boshti i saj . Ai eshte kryekpute i Ngrysur, i ndeshur, perballe nje situate te jo te zakonshme, akcidentale, as qe mund te pritet diçka tjeter , prej tij.
Ndermjet shume Dilemash e Tundimesh.
—Ditari si forme e regjistrimit te Ndjenjave , Mendimeve, Persiatjeve, Deshirave dhe Endrave te Heroit . Emiton shprehje Elegjiake ,sepse mbrenda textit, shtrihet, ndjenja e dhembjes, e lektisnes per diçka te humbur, te pa kthyer ne rastin konkret .Familjen, gruan, femijte, jeten.
Dhembjes i thone : Edhe ( motivi) kryesor i qe e nxite Aktin Krijues.
Kurse perberja e PESIMIT eshte Pervoja Jetesore.
—Dhembja eshte ndjenja kryesore e vepres…
” Pas Vdekjes “
” Do lote te vale mi mbushen syte “
“Diçka e fuqishme me gufonte neoer trup “
” Kupat e tij, ia digjnin kapaket e syve “
” Kapaket e vale ” etj…
Pra nganjihere nga perdorimi i shpeshte eshte e deklasuar dhe kalon ne ” klishe “.
Kjo eshte arsyeja qe kjo Proze me fytyre realiste e ofron nje proze te tipit Sedimental e romantik
Nji intonim i tille, ia ka imponuar shkrimtarit.
Perpos Temes edhe Pamundesine, Per te bere nje Sinteze ma te qendrushme, Psikologjike e filozofike, per tu zhytur sa ma thelle ne boten e personazhit.
Nazmi Rrahmani te ne njihet si shkrimetar “tipik ” i realitetit jetesor. SI PASQYRUES I kontraditave te fshatit te marra nga vendlindja etij.
Gani Hamza-Recension Romani “Mbas. Vdekjes” Nazmi. Rrahmani
