Shkruan Zymer Mehani
Një tjetër gur i çmuar i kujtesës sonë kolektive po u shtohet studimeve vendore dhe trashëgimisë sonë historike: botimi i vëllimit të tretë të monografisë “Mazgiti përgjatë kohërave të historisë”, me autor Fadil H. Curri, që përfaqëson një arritje të rrallë në përpjekjet për të ruajtur identitetin, historinë dhe kulturën e një vendbanimi me rrënjë të thella në tokën shqiptare – Mazgitit.
Ky vëllim vjen si vazhdim i natyrshëm dhe i shumëpritur i dy vëllimeve të mëhershme, të cilat tashmë kanë zënë vend në bibliotekat e studiuesve dhe dashamirëve të historisë vendore. Por përtej faktit se është pjesë e një trilogjie, ky libër qëndron në këmbë si një vepër më vete – një arkiv i gjallë i një jete të tërë, i ngjarjeve që kanë ndodhur, i njerëzve që kanë lënë gjurmë, dhe i një komuniteti që, përkundër sfidave të kohëve, ka ditur të mbijetojë dhe të ruajë dinjitetin e vet.
Autori Fadil H. Curri, i njohur për përkushtimin e tij afatgjatë në ruajtjen e kujtesës historike të Mazgitit, sjell në këtë vepër një pasqyrë të detajuar të zhvillimeve të jetës shoqërore, kulturore, arsimore dhe historike të fshatit, nga lashtësia e deri në kohën e sotme. Duke përmbledhur një larmi burimesh – nga dokumentet zyrtare dhe arkivat familjare, deri te dëshmitë gojore, intervistat, kujtimet personale dhe fotografitë – libri arrin të ndërtojë një tablo të gjallë dhe të besueshme të fshatit Mazgit në rrjedhën e shekujve.
Një vështrim i gjithanshëm në jetën e një fshati të rrallë
Një nga veçoritë më të dallueshme të këtij vëllimi është thellësia me të cilën autori i qaset arsimit si shtyllë e identitetit kombëtar. Në një fshat ku shkolla ka lindur dhe mbijetuar në kushte të vështira politike e ekonomike, historia e arsimit nuk është vetëm një kapitull faktik, por një rrëfim emocional i një rezistence të heshtur dhe të përditshme. Në faqet e këtij libri gjenden emrat e mësuesve të parë, dokumentet e para të nxënësve, sfidat e ndërtimit të shkollës, dhe rrëfime prekëse për përkushtimin që ky komunitet i ka dhënë dijes edhe kur mungonin kushtet më elementare.
Në të njëjtën mënyrë, autori hedh dritë mbi jetën ekonomike, shoqërore dhe kulturore të Mazgitit – një fshat që përshkruhet jo vetëm si një hapësirë gjeografike, por si një qendër shpirtërore ku njerëzit kanë ndërtuar marrëdhënie solide, kanë kultivuar vlera të larta dhe kanë mbajtur gjallë ndjenjën e përkatësisë ndaj kombit.
Në libër zënë vend qendror edhe figurat e shquara të fshatit – mësues, dëshmorë, ushtarakë, arsimtarë, veprimtarë, shkrimtarë, artizanë dhe personalitete që kanë kontribuar në fusha të ndryshme, duke e bërë Mazgitin jo vetëm një qendër jetese, por edhe një vatër të dijes dhe veprimit kombëtar. Për secilin prej tyre, autori ruan një ton të përunjur dhe njerëzor, duke mos i reduktuar në thjeshtë biografi, por duke i përshkruar me ndjeshmëri dhe dinjitet.
Një tjetër shtyllë e rëndësishme e kësaj monografie është përfshirja e kujtimeve dhe krijimeve letrare të fëmijëve dhe të rinjve të fshatit, të cilët e japin dëshminë e tyre përmes poezisë, prozës dhe rrëfimeve për vendin ku janë rritur. Këto fragmente i japin një freski të veçantë librit, duke e shndërruar atë jo vetëm në pasqyrë të së kaluarës, por edhe në platformë të shpresës për të ardhmen.
Biblioteka e Mazgitit si projekt kulturor i së ardhmes
Autori i kushton një pjesë të konsiderueshme të librit edhe projektit për bibliotekën e fshatit – një ëndërr e kahershme që përmes këtij libri merr formë dhe kuptim më të plotë. Biblioteka, siç shihet në vizionin e Fadil Currit, nuk është vetëm një vend me libra, por një vatër e dijes, një ambient frymëzimi për të rinjtë, një institucion që mbjell kulturë dhe vetëdije. Ky reflektim është një mesazh i qartë për nevojën urgjente që vendbanimet shqiptare të mos mbesin vetëm me histori të kaluarës, por të pajisen me mjete të zhvillimit shpirtëror dhe intelektual për të ardhmen.
Stil i përzier: histori, emocion, kujtesë
Nga aspekti stilistik, monografia dallon për qasjen e saj të qëllimshme narrative, duke i dhënë zë jo vetëm ngjarjeve, por edhe emocioneve që ato bartin. Kjo vepër nuk është shkruar vetëm me mendje të kthjellët dhe sy të hulumtues – është shkruar edhe me zemër të ndjeshme dhe me ndërgjegje qytetare. Për këtë arsye, ajo nuk lexohet thjesht si histori, por përjetohet si një dëshmi e gjallë dhe prekëse e kohëve.
Përmbledhtas, “Mazgiti përgjatë kohërave të historisë” – Vëllimi III është një vepër e rrallë në llojin e vet: një kombinim mes historisë së dokumentuar, kujtesës së përjetuar dhe vizionit për të ardhmen. Është një libër që u flet të gjithë brezave – atyre që i jetuan këto kohë, atyre që po i mësojnë tani, dhe atyre që do të ndërtojnë historinë e re mbi themelin e kësaj kujtese.
Ky botim, pa dyshim, do të mbetet një pikë referimi për studiuesit e historisë lokale, për arsimtarët, për nxënësit dhe për çdo shqiptar që kërkon të kuptojë më mirë veten përmes rrënjëve të veta.
