Në historinë e letërsisë shqiptare, pak emra zënë një vend kaq të veçantë sa Dritëro Agolli. Me penën e tij të ndjeshme dhe me shpirtin e tij të thellë, ai shkroi për njeriun e zakonshëm, për tokën, dashurinë, idealet dhe vuajtjet. Ishte një zë i fuqishëm në një kohë të zhurmshme, por gjithmonë i sinqertë, i qartë dhe i përulur përballë fjalës.
Jeta dhe rrënjët personale
Dritëro Agolli lindi më 13 tetor 1931 në Menkulas të Devollit, në një familje të thjeshtë fshatare. Që herët, ai u rrit mes fjalës së thjeshtë popullore, tokës dhe punës, gjë që do të ndikonte thellësisht në frymën e veprave të tij. Pas përfundimit të studimeve në Shqipëri, ai ndoqi studimet e larta për letërsi në Leningrad (Shën Petersburg), në ish-Bashkimin Sovjetik. Kjo përvojë ndikoi jo vetëm në formimin e tij intelektual, por edhe në pasurimin e vizionit letrar që do ta shoqëronte gjatë gjithë jetës.
Jeta personale e Dritëros ishte e qetë, e thjeshtë dhe e lidhur ngushtë me familjen. Ishte burrë i përkushtuar, baba i dashur dhe mik i rrallë. Thjeshtësia me të cilën ai e jetonte përditshmërinë kontrastonte me madhështinë e mendimeve që i derdhte në vargje apo në faqe proze.
Krijimtaria letrare – Një botë e gjallë shqiptare
Dritëro Agolli shkëlqeu si poet, prozator, dramaturg dhe eseist. Ai është një prej shkrimtarëve më të lexuar dhe më të dashur të letërsisë shqipe të shekullit XX. Gjuha e tij është e pasur, por jo e ndërlikuar; e thellë, por e afërt; e ndërtuar me urtësi dhe dashuri për njeriun.
Poet i frymës popullore dhe i emocioneve të thjeshta, Dritëroi solli tek lexuesi figura të njohura të jetës shqiptare, përjetime të natyrshme dhe mendime të thella. Vëllimet poetike si “Pelegrini i vonuar”, “Nënë Shqipëri”, “Fan S. Noli”, “Fshati im epiqendër” dhe “E panjohura” janë vetëm disa nga kryeveprat e tij që ruajnë një vend të veçantë në zemrat e lexuesve.
Në prozë, ai dhuroi personazhe të paharrueshëm, mes të cilëve më i njohuri mbetet Shoku Zylo, një figurë satirike që përfaqëson burokracinë absurde dhe hipokrizinë e sistemit të kohës. Me këtë roman, Agolli tregoi jo vetëm guximin artistik, por edhe zgjuarsinë për të kritikuar përmes ironisë dhe humorit.
Zëri i një brezi dhe kujtesa e një kombi
Përveç krijimtarisë letrare, Dritëro Agolli ka qenë për shumë vite kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Në këtë rol, ai u bë udhërrëfyes për breza të rinj poetësh e shkrimtarësh, duke mbrojtur fjalën artistike si një mjet frymëzimi dhe reflektimi.
Në vitet e pas ’90-ës, Agolli ruajti dinjitetin e tij si intelektual dhe qëndroi larg zhurmës politike, duke u bërë gjithnjë një figurë e urtësisë dhe maturisë në publikun shqiptar.
Ai u nda nga jeta më 3 shkurt 2017, por u largua duke lënë pas një thesar të pashlyeshëm letrar dhe një dashuri të pakushtëzuar nga lexuesit. Vepra e tij vazhdon të lexohet me mall dhe respekt, sepse Dritëroi fliste me gjuhën e zemrës dhe për zemrat shqiptare.
Poezitë që mbeten në kujtesë
Poezia e Agollit është një poezi që prek, që flet me gjuhën e shpirtit dhe mendimit të thellë. Ja disa nga vargjet e tij të paharrueshme:
“Kur të jesh mërzitur shumë”
Kur të jesh mërzitur shumë
Në tryezë e në shtrat,
Kur të duket se çdo gjë
Ta ka sjellë ters fati,
Mos më kërko mua,
As një mik, as një vëlla,
Por shko tek varri im
E ulemi të dy bashkë…
Një poezi që flet për dashurinë që zgjat përtej jetës, për besimin e përjetshëm te një shpirt i dashur.
“Nënë Shqipëri”
Nënë Shqipëri,
Të kam parë ndër ëndrra
Si një grua me duar të ngrira
Që më kërkonte me sy të lagur
Nga ftohti dhe vetmia…
Një poemë e fortë atdhetare që flet për lidhjen e pashkëputshme me vendin amë, të përjetuar jo vetëm me mendje, por me ndjenjë dhe shpirt.
“Poema e burrave”
Burra ka plot në botë,
Por burra si në Devoll,
Me zemër sa një mal
E me shpirt që nuk zë koll!
Vargje që tregojnë dashurinë e Agollit për origjinën e tij, për burrërinë e ndershme dhe për njerëzit e thjeshtë.
Përmbyllje
Dritëro Agolli ishte më shumë se një shkrimtar – ai ishte një ndërgjegje e kombit, një zë i dashurisë dhe i urtësisë që vazhdon të frymëzojë breza të tërë. Me poezinë, me prozën dhe me mendimet e tij, ai mbeti gjithmonë i thjeshtë dhe i madh, si vetë populli që e lindi dhe e deshi.
