Historia kujton Leo Tolstoin. Por pas burrit që shkroi Luftën dhe Paqen dhe Anna Karenina qëndronte një grua emri i së cilës flitet shumë shpesh vetëm si shënim.
Sofia Tolstaya nuk ishte vetëm gruaja e Tolstoit. Ajo ishte redaktorja e tij, menaxherja e tij, tipistja e tij, kopistja e tij, botuesja e tij, nëna e trembëdhjetë fëmijëve të tij, dhe amortizatori emocional për një burrë aq turbullues sa ai ishte brilant.
Kur ai i dorëzoi asaj dorëshkrimin e Luftës dhe Paqes, nuk ishte një draft i pastër – ishte faqe mbi faqe rrëmuje, të gjeniut që prisnin të formësoheshin. Ajo ulej, natë pas nate, duke e kopjuar me dorë shtatë herë, duke deshifruar skribët e tij, duke organizuar mendimet e tij kaotike dhe duke bërë atë që askush tjetër nuk mund ta bënte – bëje shkëlqimin e tij të ligjshëm.
Dhe ajo nuk ndaloi atje. Ajo negocioi me botuesit, mbrojti veprën e tij, e mbajti trashëgiminë e tij të paprekur ndërsa ai shpesh zhdukej në krizat shpirtërore dhe idealizmin e tij.
Por ajo nuk ishte thjesht një asistente. Ajo kishte mendjen e saj, ditaret e saj, dhimbjen e saj. Sofia ishte një shkrimtare në të drejtën e saj – një grua me perceptim, emocion dhe inteligjencë të jashtëzakonshme. Ditarët e saj, dhimbshëm të ndershëm dhe plot qartësi, tregojnë një grua që lufton me dashuri, zemërim, përkushtim dhe rraskapitje.
Ajo e donte shumë Tolstoin. Por ajo dashuri erdhi me kosto.
Ai përqafoi varfërinë. Ajo menaxhonte pronën.
Ai kërkoi pastërti shpirtërore. Ajo rriti fëmijët e tyre.
Ai predikoi kundër bashkëngjitjes. Ajo mbante peshën e jetës së tij.
Dhe megjithatë, ajo qëndroi. Edhe ndërsa ai e largoi atë në vitet e tij të fundit, edhe ndërsa ai u zhyt në abstraksion, ajo qëndroi me tokë – në shtëpi, në trashëgimi, tek njeriu.
Kur Tolstoi vdiq në atë stacion të ftohtë hekurudhor, i vetëm dhe i rrethuar nga të panjohur, Sofia mbërriti shumë vonë. Ata nuk e lanë të hynte në dhomë në fillim. Imazhi është rrënqethës – gruaja që i kishte dhënë aq shumë, duke qëndruar jashtë dhomës ndërsa ai mori frymën e fundit.
Por ndoshta tragjedia më e thellë është se për dekada, ne e lëmë atë grua të qëndrojë jashtë narrativës së jetës së tij.
Sofia nuk ishte thjesht gruaja e një shkrimtari të madh. Ajo ishte pjesë e vetë madhështisë. Dora e qëndrueshme pas gjeniut. Bashkëautori i heshtur i qëndrueshmërisë, familjes dhe trashëgimisë.
Të festosh Tolstoin pa Sofjen është të lexosh vetëm gjysmën e historisë. Është të injorosh gruan që ka bartur punën emocionale të letërsisë, hidhërimin e gjenialitetit dhe kaosin e një dashurie të ndërlikuar.
Sofia Tolstaya meriton më shumë se mirënjohje. Ajo meriton mirënjohje. Ajo meriton hapësirë në story. Sepse ndërsa Tolstoi po shkruante historinë, Sofia po e jetonte atë.
Dhe nëse Tolstoi na jepte histori që ndryshuan botën, Sofia na dha hapësirën në të cilën lindën ato histori. Edhe kjo është një lloj gjeniu – i qetë, shpesh i pashoq, por jo më pak i thellë.
{PS
