E ndërtuar gjatë vitit 1190, në Krujë qytet ky që ishte bërë më pas kryeqyteti i shtetit të parë autonom shqiptar në mesjetë. Kalaja e Krujës është kalaja më e vjetër në gjithë territorin shqiptar. Kjo kala me trajtë eliptike dhe me perimetër 804 metra, zë një sipërfaqe prej 2.5 hektarësh tokë dhe është ngritur në një kodër shkëmbore. Ajo po ashtu është radhitur si një prej kalave më të mira në gjithë botën.
Kalaja e Krujës është ndërtuar mbi një kreshtë shkëmbore të shkëputur nga mali Sarisalltëk dhe nga formacionet kodrinore përreth. Ajo lidhet me këto të fundit vetëm nga ana verilindore, ku ndodhet dhe hyrja kryesore për në kala.Anët e tjera janë shkëmbinj të thepisur, praktikisht të pangjitshtëm ose vetë kodra bie me pjerrësi të theksuar. Një nga veçoritë e kalasë së Krujës është mënyra e furnizimit të saj me ujë, gjë që e ka bërë të mos vuajë asnjëherë nga mungesa e ujit. Brenda territorit të kalasë, në shkëmb rrjedh një burim nëntokësor, i cili del në rrëzë të murit lindor të saj.
Ky krua, që përdoret edhe sot në një çezmë, ka qenë rrethuar me një sistem muresh e kullash. Kjo ka qenë njëherit arsyeja e vënies së emrit Krujë këtij qyteti dhe më pas kalasë “Kalaja e Krujës”. Kalaja ka një strukturë arkitektonike e cila është e veçantë dhe e paparë ndonjëherë. Materialet të cilat janë përdorur për ndërtimin e kalasë janë kryesisht guri dhe betoni. Kjo edhe për shkak të qëndrueshmërisë të cilën duhet ta kishte kalaja duke pasur parasysh se kohën kur është ndërtuar ka qenë kohë pushtimesh nga armiqtë e Shqipërisë, konkretisht nga Perandoria Osmane.
Kjo kala ka një projekt interesant të ndërtimit me pjesë të cilat vende janë të ngritura më lartë dhe kanë formën katrore, si dhe pjesë të tjera të kalasë të cilat janë në formë të rrumbullakët dhe gjenden në nivel më të ulët me token.Tashmë ky vend është një prej vendeve më të vizituara nga turistët, dhe njëkohësisht një monument historik me të cilën të gjithë shqiptarët duhet të ndjehen krenarë.
Gërmimet arkeologjike dëshmojnë se në Krujë ka qenë një vendbanim ilir, që në shekullin III para erës sonë. Fshati Zgërdhesh, që ndodhte rreth 4 km larg Krujës, mendohet të ketë qenë “Albanopolisi” i përmendur nga gjeografi dhe astronomi nga Aleksandria, Ptolemeu, në shekullin II të erës sonë.
Gërmimet arkeologjike të vitit 1978 dëshmojnë se kodra ka qenë e banuar që në shek e III p.e.s ndërsa kalaja është ngritur në shek.V-VI e.r. Dokumenti i parë që e përmend kalanë e Krujës është ai i aktit të sinodit kishtar, që u mbajt në Kishën e Shën Sofisë në Konstadinopol, në nëntor të vitit 879.
Kalaja e Krujës është shpallur monument kulture në vitin 1948 dhe është nën mbrojtjen e shtetit. Brenda kalasë së Krujës gjenden shumë objekte arkeologjike dhe historike të vizitueshme nga turistët. Të tilla janë : Muzeu Kombëtar “Gjergj Kastrioti-Skënderbeu”, Muzeu Etnografik, Kulla e Sahatit, Kisha pranë Sahatit , Teqeja e Dollmës, Hamamet, Tabet, muret rrethuese etj. Kjo kala është nga të pakta kala që ende banohet nga 20 familje.
