Të nëntëmbëdhjet tregimet për fëmijë të veprës “Aventurat e Janit” të autorit Ymret Reshiti, kanë një mbarështrim interesant: ato kanë një kryeprotagonist, të voglin Jani, kanë një strukturë unike në trajtën e mozaikut të rrëfimeve që ndërlidhen me përjetimet e të njëjtit fëmijë. Dhe, kur këto proza lexohen njëra pas tjetrës, ta krijojnë përshtypjen se ato shkrihen natyrshëm në njëra-tjetrën, kurse veprën mund ta lexojmë si një roman për fëmijë.
Kur autori thur këto tregime, ai e she rritjen e këtij fëmije që nga mosha parashkollore e deri te ajo si nxënës i fillores, kurse ambientet, ku zhvillohen përjetimet e ngjarjet, janë ato të familjes, shkollës, bregdetit, oborrit të shtëpisë, natyrës, kopshti, supermarketi, kuzhina, ashtu sikundër shpesh është edhe klasa e mësimit etj. Kurse në përcjellje të këtyre përjetim-ngjarjeve, janë loja, humori, imagjinata, përralla, njohja, rrëfimi alegorik apo edhe ëndrra. Protagonistë të tjerë, që e përplotësojnë këtë mozaik rrëfimesh, janë prindërit e gjyshërit e Janit, motrat, shokët e lagjes e ata të shkollës, po edhe bota e faunës dhe e florës, si bilbilat, dallëndyshet, zhapikët, kërmilli, fluturat etj., apo kopshti, lulet, pemët; apo edhe personazhe nga përrallat, si dragoi apo Zana e Mirë etj.
Aty hyn edhe bota moderne teknologjike, me telefonin, internetin apo filmat vizatimorë.
Ndonëse nuk kemi të bëjmë me një vepër të zhanrit aventuresk, autori ka parapëlqyer në titull fjalën aventurë, më shumë për ta paraqitur anën e gëzuar, imagjinatave dhe edukuese të formimit të fëmijës, pa e ngarkuar me përplasjet, të papriturat, tematikën e rëndë të krizës sociale apo familjare, atë të kujtesës për luftën apo rreziqet dramatike që i ngërthen ky zhanër.
Së këndejmi, edhe nëse ka këso të papriturash e ballafaqimesh, apo edhe kur ka ndonjë vdekje (si ajo e gjyshes), ato vihen në kornizën e pëlqyeshme narrative, në atmosferën e haresë, komikes dhe imagjinatës, pa e lënduar botën e ndjeshme të fëmijës
1. Tipologji e larmishme e tregimeve për fëmijë
Sikundër shihet, ka një tipologji të pasur të këtyre tregimeve, një botë të pëlqyeshme e të larmishme, përplot ngjyra e përjetime, me larushi trajtash në mënyra të ndryshme, mu ashtu siç është e pasur bota emocionale e të vegjëlve, me imagjinatë të ndezur. Procedimi i tillë letrar ua shton vlerën artistike dhe estetike këtyre rrëfimeve.
Nga secili tregim autori dëshiron të nxjerrë një mësim për jetën, ta përcjellë një porosi domethënëse e ku situata e thurur e rrëfimit shërben si udhërrëfyes e udhëzim i vlefshëm njohës për jetën dhe për formimin e ngritjen e fëmijës, apo si këshillë e çmuar.
Kështu, tregimet e para, si “Shtëpia e kërmillit”, “Jani dëshiron një dragua” dhe “Kush e lindi përrallën”, thuren mbi imagjinatën dhe përrallën, nga njëra anë, dhe mbi jetën e përditshme të fëmijës së vogël në gjirin familjar, nga ana tjetër. Kur Jani i vogël e sheh një kërmill, ai e përfytyron atë si një krijesë që zvarritet, që vuan dhe që ka plot halle.
E gjora krijesë-tha me vete Jani. I duhet të punojë kaq rëndë! Ishte hera e parë që po shihte një kërmilli dhe po i bënte shumë përshtypje, ajo çfarë po bënte kërmilli.”
Bota e fëmijës, e ndjeshme, preket nga lëvizja e ngadaltë e nga vuajtjet e kësaj krijese, se gëzhojën mbi shpinë e ka si një barrë të rëndë. Mirëpo, në këso rastesh, ndërhyn personazhi i Nënës që e çliron fëmijën nga brenga e tillë, me tonin e saj edukues e njohës:
“Kërmijtë nuk lindin me shtëpi mbi shpinë. Ata jetojnë me nënën e tyre me një shtëpi, derisa të rriten – i shpjegoi nëna.
– Edhe baba kërmilli nuk jeton me të vegjlit e tij dhe me gruan e tij në të njëjtën shtëpi. A nuk i do fëmijët e tij baba kërmilli?-pyeti Jani.
– Babai kërmill i do shumë fëmijët e tij, por është shtëpia e vogël e nënës kërmill dhe nuk i zë të gjithë. Kërmijtë, sa janë të vegjël, jetojnë në shtëpi të nënës, gjersa baba kërmilli t’iu ndërtojë shtëpitë e secilit fëmijë. Baba kërmilli është i zënë me punë dhe shtëpia e tij është punëtori për ndërtimin e shtëpive të të vegjëlve të tyre, që kur të rriten secilit do t’ia japë shtëpinë e tij. Aty është hapësirë e vogël, prandaj fëmijët jetojnë në shtëpinë e nënës kërmill. Kërmijtë janë krijesa shumë të ngathëta. Janë gjallesat e vetme që jetojnë në tokë dhe që kanë shtëpinë e tyre mbi shpinë që të ruhen nga rreziqet -i tha nëna.”
E dhamë këtë pjesë këtu, për ta parë se sa natyrshëm i shkrin autori në një tërësi të pëlqyeshme narrative si imagjinatën, ashtu edhe botën emocionale, si karakterin njohës, ashtu edhe atë edukues.
Te tregim i dytë ende ky fëmijë i kupton njësoj realitetin e përrallës, të imagjinatës dhe atë objektiv, kur ai është i sëmurë:
“Ai i kishte thënë shokëve të tij se, kur të rritem do të bëhem zbutës i dragonjve të përrallave. Do t’i them babait që të ma blej një dragua të vogël dhe do ta mbaj në shtëpi. Kur të rritet dragoi, do të hipi mbi shpinën e tij dhe do të fluturoj në qiell, shumë- shumë lart.”
Ai ua vë prindërve kusht, që, për të pirë ilaçet, t’ia blejnë një dragua. Imagjinata e ndezur e fëmijës shkon më tutje: ç ‘ndodh po qe se dragoi i blerë nxjerr zjarr nga goja dhe ua ndez shtëpinë? Tashmë ndërhyn përsëri prindi, tash babai i tij, që t’ia shpjegoj realitetin, artin, lodrat dhe përrallën:
“Dragonjtë jetojnë vetëm në përralla, në kohën tonë nuk jetojnë më… Disa artistë i kanë futur nëpër filma vizatimorë, sa për t’i argëtuar fëmijët e vegjël. Janë nga ata filma vizatimorë që çdo ditë po i sheh në televizion. Pra, dikush është kujdesur që t’i gëzojë pak më ndryshe, me dragonj gjithë ata fëmijë të sjellshëm, dhe të edukuar…
Jani e mori kutin, e hapi dhe mbeti i befasuar kur aty pa një dragua lodër prej plastike. E nxori me nxitim nga kutia dhe e puthi.”
Ndërsa zgjidhjen narrative e kompoziconale e ndërlidh me shërimin, ilaçet dhe harenë e fëmijës… Poenta këshilluese (pirja e ilaçeve), ajo njohëse (realiteti, lodra, përralla) dhe imagjinata (përfytyrimi i dragoit), janë në shërbim të idesë kryesore: njohjes së realitetit dhe shërimit.
Të kësaj natyre të ndërthurjes së botës së faunës me botën reale janë edhe tregimet “Doktor Jani” (shërimi i krahut të dallëndyshes dhe letra e dallëndyshes për t’u kthyer në pranverë), “Zhapiku në basenin e gomës” (hiperbolizimi i zhapikut si krokodil), “Fluturat” (ku bota e florës dhe faunës ngatërrohen dhe në fund Jani merr shpjegimin e prindit për fluturat si piktore), “Krimbi në drurin e pemës” (ku përralla e interpreton realitetin) apo “Kush e solli Janin” (ku imagjinata dekonstruktohet me faktet e realitetit).
2. Porosia, imagjinata dhe humori i pëlqyeshëm
Te tregimi “Aroma më e mirë në botë”, për ta zgjuar dashurinë ndaj së bukurës, por për ta gjetur edhe krahasimin më të bukur të dashurisë ndaj prindërve, mësuesja vë për temë hartimi me të njëjtin titull. Të gjithë flasin për lulet erëmira, por Jani te hartimi i tij e zbulon këtë aromë:
“ E kjo aromë është aroma e nënës time, që për mua është lulja më e bukur që ekziston në këtë botë. Shpesh herë kam ëndërruar që aromën e saj ta kem parfum dhe ta ndiej kudo që të jem.”
Edhe tregimi në vazhdim (“Vizatimi i Janit”) ka po këtë konceptim ndaj së bukurës dhe dashurisë ndaj nënës, me tematikën për ta vizatuar gjënë më të dashur në botë. Derisa nxënësit tjerë vizatojnë diellin, bilbilat, planetin e tokës, Jani vizaton një zemër:
“Në këtë zemër lind dashuria më e madhe për fëmijët, që nuk mund të lindë në asnjë kopsht të bukur të planetit tonë. Unë jam një fëmijë që e kam fatin të kem një zemër nëne, mësuese.”
Ndërsa te tregimet “Jani dëshiron të ket një vëlla” (kërkesat e tepruara përtej imagjinatës dekosntruktohen përmes fakteve të jetës), “Telefoni” (që e tjetërson botën e fëmijës), “Ushqimi me shpageta” (përfytyrimi i ushqimit të shpagetave si krimba që hahen, mësimi për ushqimet bashkëkohore) apo “Agjenti sekret Jani” (dëshira për t’i demaskuar veprimet e këqija, e detyrojnë Janin që ta mësojë “kodin” e “agjenturës!”: shkrim-leximin), vijnë me një ton tjetër narrativ, me tonin ngazëllues të humorit, imagjinatës dhe karakterit po ashtu edukues. “Telefoni!” që merret me shqetësimet e prindërve për përdorimin e tepruar të teknologjisë informative (telefonit) nga ana e fëmijëve, në fund, përfundon me karakterin këshillues e të ngrohtë të prindit:
“Më dëgjo me kujdes, biri im. Nëse ti tërë kohën tënde, do të qëndrosh në telefon përveçse do ta dëmtojë shëndetin tënd dhe do të dështoje në shkollim, ti do të mbetesh pa kujtime të bukura të fëmijërisë. Si do të na kujtosh neve kur të rritesh, nëse ti nuk ndan kohë për familjen tënde, prindërit dhe motrat. Pastaj, si mund të rritesh pa lozur lojëra të fëmijëve me shokët e tu. Si do të dish të sillesh me fëmijët e tu kur nuk ke jetuar ashtu si duhet kohën e fëmijërisë?! A po e kupton se telefoni të ka marrë për vete dhe të ka ndarë prej të gjitha gjërave të bukura që i ke afër, prej familjes, shoqërisë, lojërave dhe ti nuk dëshiron as t’i shohësh!”
Me këso reminishencash narrative që evokojnë botën me reagime të pasura të vetë fëmijëve, vijnë edhe tregimet tjera.
Sado që tregimet kanë pavarësinë e tyre, ato shkrihen e një tërësi artistike e narrative, me personazhe të njëjtë. Secili tregim ka fabulën e tij, kurse prirja e autorit drejtohet dhe nga një përmasë tjetër krijuese: që ky kallëzim të jetë sa më i thjeshtë, pa ndërlikime kompozicionale e tematike.
Do theksuar se autori është njohës i mirë i botës së fëmijëve dhe arrin ta ruajë qartësinë e komunikimit dhe forcën e ligjërimit narrativ.
Një detaj i rëndomtë merr përmasa të imagjinatës, detaj aq i afërt me botën e të vegjëlve. Këto detaje (një krimb, një flutur, një lule, një dhëmb etj.) ngrihen në ide të rëndësishme, në përgjithësime të pëlqyeshme artistike.
Secili rrëfim synon ta nxjerrë një këshillë a porosi, por synon që ajo të jetë me vlerë për të ardhmen. Këshillat e porosit vijnë të ngrohta, aspak të sforcuara a të imponuara, po përmes situatave ndërgjegjësuese që i lind jeta. Janë tregime që kanë parasysh formimin jetësor e shpirtëror të këtij fëmije. Ky formim buron nga kontakti me botën që e rrethon, i filtruar përmes imagjinatës, humorit dhe edukimit nga të rriturit.
Jani është personazh simpatik, që ka imagjinatë të zhvilluar, që karakterizohet me kureshtjen për gjithçka që e rrethon.
Ndërkaq, paksa më i rritur, si nxënës shkolle, ai veçohet nga të tjerët me talentin dhe zgjuarsinë e tij, për të përfaqësuar vlerat më t mira të karakterit dhe dijes. Këto tregime trokasin në botën dhe në vetëdijen e lexuesve të vegjël, po edhe të prindërve dhe mësuesve: për t’i joshur secilën palë në rolin që kanë në jetë.
